Upun Kalimantan, Kasturi (Mangifera casturi)

Upun Kalimantan (Mangifera casturi) ai nakané nak upun Kasturi és lé hau nako pah tropis, mnaonta meter 10 téa 30, mônên endemik ala ha nbi naijana Banjarmasin, nbi propinsi Kalimantan Tasi Atôni (Indonésia). Oras i hau Kasturi mônên ha nbi nasi. Més mui msat lé amaséntin fun upun i namin.

Upun Kalimantan (Mangifera casturi) fuana ka naék fa onlé up bianin. Fua'és in ma'fenta haumak gram 50 téa gram 84 . Féka namnaot, in fuana onlé no'maté – més kalu namnatun, in warna laél coklat ai ungu-metan, ma po'na mengkilat, ma fé ésat mui warna ungu mnuné. In pola warna msat laél tanda nêu hé tahin upun M. casturi sin. Upun Mangifera casturi i nmui humaf teun – Kasturi, Cuban ma Pelipisan. Upun Kasturi kanna mahinan nfin fun inan fomên. Upun Cuban ma Upun Pelipisan sin spésiés sin naikan. Més, upun Pelipisan tabê tahiné nako in fomên lé onlé upun Kasturi. Penelitian huma-huma musti tanaobe hé lé tahin léko sin status.

In nésna berwarna oranye ma bertekstur serabut, oké ntên in fomên aminat ma suk naikan nako up biakin. Kalu hit tanésa’ upun Kasturi nok upun biasa (Mangifera indica), upun Kasturi in aminta kan fin fa nako up biasa, ma in fomênna suk lembut. Upun Kasturi in nésna nmui kandungan serat namfaun.

Kasturi i kanna mahina nês nêu atôni Kalimantan Tasi Atôni ma pah ahaumaktinin. In fomên naminan fin onat nmui sit és ntom nêu né: “Fomên onlé kasturi, namas onlé ênôs.”

Mêpô aóét hau ilegal nmóé haunkin i hén êpun fin nbi nasi. Fun mó‚ét abakat i, oke ma sin mônên msat ka namfaun fa, hau upun Kalimantan i hén êpun fin. Atôên‘in nbi Kalimantan-sén haunkin i an-ana nbi sin poán ma lélé ai nbi umé kôtên.

Kan onfa haufua tropis bianin mak nabê mônên labaha, up Kalimantan ka masénat naék fa nbi Indonésia, fun hau i mônêt baun-baun. Budidaya Upun Kalimantan alaha nbi naijan Mataram nbi kuan Banjar (kuan Banjar i naikan nako kot Banjarmasin). Atôni Mataram sin sobal hén sén sin an-ana nok ton 1980 ma hêut sin pertama nok ton 2005. Masik secara lokal haufuain' i nhóé, més féka nabê hén nateab lé tôtês.

Upun Kalimantan i alaha mapaké in fuana ma hauna. Masik haumnaés’in sinna naékin téa meter 1, atôni Banjar (kanaf asli nbi nu’uf ma tasi panin Kalimantan Tasi Atôni), alaha nêkun in fuakinin fun haukinin mônên baun-baun ma lo'o. Fun molok nan, atôni Banjar nain hau humaf bian mak nalékon nfin nako hau upun i nêu hén móé’ umé ai mêpô hau humaf bian. Het tapên in fuakina msat malisan fun hau Kasturi sin namnanun fin ma hit musti saé hé lé tseô sin – kalu fua amôfôt sin ka naléok fa.

Onlé up bianin, sin fuakina tabê tah sin ai moésin laél selai Kasturi. Més haufuakinni ka masosa' fa nbi pasa', fun atôên tani sin nekun kun. Hasil bian mamóé nako upun és lé sup, selai, jus ai dodol (bôlô tradisional). Més, hasil in i suk malisan hé tapên sin fun atôên in loemta és lé fua' fe'u. Haufuakin i termasuk haufua' favorit nêu atôni Banjar. In upna suk mafén més natuin atôni Banjar sin nékna, upa' nan ntom fun upun i namin léko.