Welwitschia mirabilis – sénat hau fosil (haumnasi’séké)

Welwitschia (Welwitschia mirabilis) i môên nako un-unu séké, ma oras i fén môên nbi Tasi Atlantik ninna nbi pah Namibia ma pah Angola Tasi Atoni. Welwitschia i msat hau és, més kalu tapéné lab-lab humna ka onfa hau. Hau i in una kakoél és ma noòfin alaha 2 – onat tapéné onlé pita klêlê és mak naboên on ma méton. Fé ésat hau Welwitschia tapéné onlé mapuàt tupu mésé!

Hau i natolon nok un (masik nok masa subur) – mak ka biasa fa nêô hau biakin. Hau Welwitschia i hau ma~umé nu (dioecious), onat musti nmui (hau nai ma hau ainaf) hé nafua'. Ful'inna onlé tobé (onlé abit aijao ai petâ sin, és lé ful’in npoe nbi noòfa in aksil.

Tobé ainaf lofan péà kalu orsa ntéa nêô hé nafêtên in fuà a~manini sin onat anin nabê natpén nêk sin.

Hau i ntam divisio haumnasiun-unu – Gnetophyta, ma fén mafutun ma maklion nok hau aijaosin (Pinophyta). Hau Gnetophyta nmui genus 3 ma tapéné sin lof manaikan és nok és: Gnetum – hau liana noòf naéka, Ephedra – hau tnana és lé hau Welwitschia ntaman nbi in pukné.

Kanaf Welwitschia maaiti natuin kanaf ahinat botani és, Friedrich Welwitsch. Atonê i és naêôk nan hau i nbi ton 1860. Gambar hau Welwitschia i malulat nbi lambang pah Namibia.

Hau Welwitschia sutai nok pah snaén in manas naek. Hau i nmôên kan parlu fa ulan ma alaha napên oél nako nipu mak nsaé ném nako tasi. Hi musti mimnau lasi i kalu hém sén hau Welwitschia. Laés uf nêô masénat hau Welwitschia i kan laél fa és lé fé sin oéla namfaunun nês, ma onat in baàf sin punun. Onat ma hau i in fini musti masénat nbi naijan’asnaén-’afatuknutu (in naékin haumak milimeter 2 tala 5) fun kalu uat oela nês lof naèk nan in môênta. Hau Welwitschia parlu hé mapôêp lék-léko – ma nalékon fin kalu tapét sin baun-baun. Fin'in lofan natolon nbi néno naék és. Hau i nabê masénat nbi neuspala muinna ma mabaina nêô nin tasi atoni. Oras sasén hau Welwitschia, ho musti sabal fun hau i lof na'lo'o nfin lé nmôên- hau i onlé muit dinosaurus asli. Kalu inan ntom mansa suk, ma oéla ka naék fa séké, hau i pasti in uana namnanun nês nako ho uama!