Հացի ծառ Artocarpus odoratissimus

Հացի ծառի (Artocarpus) ընտանիքին վերաբերվում են մոտ 60 տեսակների մշտադալար արեւադարձային թըթային ընտանիքից (Moraceae)ծառեր, որոնց ծագումը գալիս է Հարավ-Արեվելյան Ազիայից եւ Խաղաղ Օվկիանոսի կղզիներից: Դա ազգական է թըզի ծառին (Ficus): Ամենաշատ հանդիպվողը եւ աճեցվողը իսկական հացի ծառն է(Artocarpus altilis): Նույն ընտանիքին վերաբերվում են մի քանի ուրիշ տեսակների մրգատու թփեր եւ ծառեր, որպես՛ Արտոկարպուս սովորականArtocarpus communis, (Վայրի) չեմպեդակ (Artocarpus integer), (Artocarpus heterophyllus) եւ (Artocarpus odoratissimus).

Այս հոդվածում մենք կներկայացնենք ոչ այնքան տարածված տեսակը – Artocarpus odoratissimus, որի ծագումը գալիս է Բորնեո (Ինդոնեզիա) կղզից, բայց տեղի պահանջների համար այս տեսակը աճեցվում է նույնիսկ մոտակա երկրներում (Մալայզիա, Թայլանդ, Ֆիլիպին). Հայրենիքում ճանաչված է որպես՛ Ատաու, Կեյրան, Լոլոյ, Մադանգ, Մարանգ, Պի-յեն, Պինգան, Տարապ, Տերապ, Հանուն սամպալոր (Atau, Keiran, Loloi, Madang, Marang, Pi-ien, Pingan, Tarap, Terap, khanun sampalor): Բայց այս մարգից դուրս դա ծանոթ չե: Բնությունում աճում է ավազաին հողի մեջ երկրորդական անտառներում ծովի ափի մոտ մինչ 1000 մետր ծովի մակարդակից վերեւ:

Ծառը հասնում է մինչեւ 25 մետր, տերեվների երկարությունը՛ 16–50 սմ իսկ լայնությունը՛ 11–28 սմ: Բույսը միատուն է, եւ այսպես պտուղների համար հարկավոր է մեկ բույս: Պտուղները ձվաձեւ են, կանաչ մակերեսով, երկարությունը 16 սմ իսկ լայնությունը 13 սմ: Քաշը մոտավորապես 1 կգ է: Պտուղները կարելի է ուտել հում կամ պատրաստի վիճակում: Ուտելուց առաջ սերմերը միշտ հարկավոր են անցնեն ջերմաստիճային մշակում: Հացի ծառը կերակուրի կարեւոր մաս է Հարավ-Արեւելյան Ազիաի ապրողների համար: Պտուղների միջուկը սպիտակ է, շատ քաղցր, հյութալի եւ անուշահոտ: Համը նուրբ է եւ հիշեցնում է դուրիանին (Durio, աշխարհի ամենավատ հոտ ունեցող պտուղ), բայղ հացի ծառի պտուղը վատ հոտ չունի:

Հացի ծառը Artocarpus odoratissimus արտադրվում է սերմերի միջոցով: Թարմ սերմերը ծլելու շատ բարձր հատկաություն ունեն եւ աճում են մեկ շաբաթի ընդացքում: Փորձերի արդյունքները, կատարված Բորնեում, ցույց տվեցին որ միայն 3 շաբաթվա ընդացքում սերմերը կորցնում են իրենց ծլելու հատկությունը: Այդ պատճառով սերմերը հարկավոր է անմիջապես ցանել ավազոտ հողի մեջ: Բուսական վերարտադրումը (կտրանքներով կամ պատվաստով) այնքան ել հաջող չե: Հացի ծառը շատ հազվադեպ է տուժում հիվանդություններից կամ վնասատուներից:

Նկատի ունենալով արեւադարձային ծագումը այս տեսակը ցրտին դիմացկուն չե: Մինիմալ ջերմաստիճանը հարկավոր է 7 °C ից ցածր չլինի: Դա նշանակում է որ մեր պայմաններում այս բույսը կարող է աճեցնել տանը կամ ջերմոցում: