Nanlı terek Artocarpus odoratissimus
Arqa-shıǵıs Aziya hám Tınısh okeanı aralarınnan tarqalǵan nanlı terek (Artocarpus) tuqımına tut tuqımlasınıń 60 túrli barlıq waqıt jasıl tropik terekleri kiredi (Moraceae). Ol ánjir tereklerine tuqımlas (Ficus). Nanlı terek (Artocarpus altilis) kóp óstiriletuǵın hám belgili bolǵan. Usı tuqımǵa birqansha miywelı putalar hám terek túrleri kiredi, mısalı: ápiwayi Artocarpus (Artocarpus communis), (jabayı) chempedak (Artocarpus integer), Jekfrut (túrli japıraqlı nanlı terek) (Artocarpus heterophyllus) hám Marań yamasa tarap (Artocarpus odoratissimus).
Bul maqalada Borneo (Indoneziya) arallarında tarqalǵan kem belgili bolǵan – Artocarpus odoratissimus túrin inám etemiz, biraq jergilikli mútájlikler ushın ol qońsı mámleketler (Malayziya, Tayland, Filippin) da óstiriledi. Óziniń watanında ol: Ataw, Keyran, Loloy, Madań, Marań, Pi-iyen, Pingan, Tagar, Tegar, khanun sampalor) atamaları menen belgili. Biraq ol bul ortalıqtan basqa bolǵan jerlerde ámeliy tanılmaǵan. Ol tábiyatta teńizden 1000 metr joqarı bolǵan teńiz jaǵalarınıń qumlı hám ekinshi dárejeli toǵaylarında ósedi.
Ol 25 metrge shekem, japıraqlarınıń uzınlıǵı 16–50 sm hám eni 11–28 smge shekem ósedi. Bir úyli ósimlik bolǵanlıǵı ushın, miywulerdi jetistiriw ushın bir ósimliktiń ózi ǵana jeterli. Mayek sıyaqlı formadaǵı miywelerdiń ústingi bólegi jasıl bolıp uzunlıǵı 16 sm hám eni 13 sm. Awırlıǵı 1 kg shamasında. Miywelerdi ıǵallı yamasa pisken jaǵdayında jewge boladı. Hár dayım jewden aldın tuqımların qolaylı temperaturada qayta islew kerek. Arqa-shıǵıs Aziya puqaralarınıń tiykarǵı azıqlanıw elementi nanlı terekler bolıp usaplanadı. Miyelerdiń uti qarday appaq, suwlı, shiyrin, shireli, jaǵımlı iyisli, jumsaq támli duriandı esletedi(Durio dúnyadaǵı eń sasıq iyisli miywe). Biráq, onnan parıqlı tárepi sasıq iyis taratpaydı.
Nanlı terek Artocarpus odoratissimus tuqımınan kóbeyedi. Jańa tuqım júdá joqarı ónip shıǵıwǵa iye hám bir háptede ósedi. Borneoda ótkezilgen tájriybeler nátiyjesinde skladlarda qalıp ketken tuqımlar 3 háptede ónip shıǵıwların toqtatadı. Sonıń ushın tuqımlardı óz waqtında suw menen támiynlenetuǵın qumlı jerge dárhal egiw kerek. Vegativ kóbeyiwi (nálsheler hám sabıwlar) muvaffaqiyatsizlikka olib keladi. Nan teregi keselliklerden hám zıyanlı jánliklerden kemnen-kem zıyan kóredi.
Onıń tropik kelip shıǵıwı suwıqqa shıdamsız
ekenligin kórsetedi. Minimal temperaturası
7 °C tan kem bolmawı kerek. Bunnan kelip
shıǵadı, onı ıssı xanalarda hám úy
shárayatlarında óstiriw múmkin.
««« Aldıńǵı maqala: Siz baxıt ushın tórt japıraqlı ósimlikti óstirip atırsız – tórt japıraqlı marsiliya (Marsilea quadrifolia) Keyingi maqala: Gazondı qanday qılıp tuwrı orıw múmkin? »»»
Ekshembi 4.10.2009 09:54 | Baspa | Ekzotikalıq ósimlikler
KPR klubı haqqında
Ósimliklerdi ósiriw hám egiw tájriybelerińiz benen bólisiń. Bul haqqında ózińizdiń ana tilińizde maqala jazıń hám onı Botaniks jurnalında jarıqqa shıǵarıń! Bunnan da kóbirek maǵlıwmat ushın biz benen baylanısıń.