Biz avokado ósiremiz

Avokado (úlken botanik almurt – Persea americana) tropik terek bolip, uzunliǵi 6–20 m. Tabiyatta Meksika hám de Braziliyada ósedi. Házirgi waqitta pútkil tropik hám subtropik aymaqlarda óstiriledi. Japraqları elliptikaliq, ushlari nayzali, terli, jıltıraq, jarıq yamasa qoyıw jasıl, arqa tárepi kúlreń. Apelsin japraǵına usaydı.

Gúllewi úlken gúl bolip ashilip 100–300 gúlleydi, biraq shama menen 0,1% shańlanadi. Buniń sebebi gúllewdin birinshi kúninde-aq uruǵchi rawajlaniwi bolip tabiladi, shańlaniw ele júz bermegen boladi. Keyin gúl bir kúnge jawiladi. Keyingi kúnde gúl jane ashiladi, shańlanatuǵinlari rawajlanadı, uruǵchisi bolsa solip qaladi. Bunnan basqa gúldiń jetilgen uruǵchisi hám shańlatiwshısı kúnniń hár túrli waqtinda ashıladi.

Miywesi máyek yamasa almurtqa usaydi. Avokado sorti 3 geografik toparǵa bólinedi:

1. Antil topari (tropik) tropiktiń tómengi bóliminde kelip shiǵadi (teńiz boyinan 800 metrgeshe). Misali, bul toparǵa Waldin, Simmonds, Black Prince sortları kiredi. Olar suwiqqa tásirsheń. Miywe awırlıǵı 0,4–1,5 kg.
2. Gvatemal topari (yarimtropik) tropiktiń tauli jerlerinde ósedi (teńiz boyinan 800–2800 m).
3. Meksika topari (subtropik). Meksikaniń subtropik aymaqlarinda kelip shıqqan. Oǵan tómen temperaturaǵa shidamli aymaqlar kiredi (qisqi waqıt ishinde – 4°C tan kem bolǵan temperaturada hesh bir ziyansiz turadı). Bul topar sorti kóp jetilistiriledi. Misali, bul toparǵa Gottfried va Pernod sortları kiredi. Miyweniń` awirliǵi 250g.

Házirgi kúnde sortlar da bar, eki toparlardi shaǵılıstırıw jolı menen alınǵan (kóbinshe gvatemallı hám meksikani). Bizler ushın tek meksikali sortlar topari áhmiyetke iye. Mumkin gúlleqi qıyın bolǵanlıǵı ushin bizde miyweler tuwmaydı, biraq shıraylı japraqları bolǵanlıǵı ushın interyer ushın qolaylı sort. Tuqımlardan ósirilgen avakado 6–8 jılǵa kelip gúlleydi. Avakado ushın jayılǵan jaqtılıq talap etiledi. Siz onı bólmede, keńsede yamasa ıssıxanada óstiriwińiz múmkin. Jazda balkonǵa hamasa baǵqa qoyıwıńız múmkin.

Topıraqqa ol talapshań emes. Jeńil, orta jumsaq kelip baǵbanshiliqta paydalanatuǵini. Jıl dawamında oǵan qurǵaq, kóp suwǵarılmaytuǵın topıraq kerek. Eger qurǵaqshılıqtan qıynalsa, japıraqları tógiliwi múmkin. Waqti-waqti menen olarǵa suw sebelew paydalı.

Avakadonı tuqımlardan kóbeytiw ańsatraq. Qalemsheler menen tek ayırım túrleri ǵana kóbeyedi.

Tuqımlarin suw menen yarımına deyin jibitiw kerek, ótpes tarepi menen to;menge. Óspegenshe jibitiwdi dawam etiw kerek. (olar shirip ketpewi ushın men tuqımlardı 3 aydan artıq jibitpewdi máslahat etemen. Eger 3 ay ishinde tuqımları ónip shıqpasa usınday qılıp ta egiń. Ádette egisten keyin tuqımlar ónip o;sip shıǵadı.)

Tuqımlardi ¾ ke ótper tárepi menen tómenge qarap egiń. Menińshe úlkenlew ıdısqa birewden egiw qolay bolip, ayna bólegi menen jabıw kerek. Usınday etip ol jerde ónip shıǵıwdi tezlestiretugın ortalıq saqlanıp qaladı. Egiletuǵzin substrattiń (topiraqtiń) jeńil hám hawalisin saylap aliń, artıqsha suw tezlik penen aǵip ketiwi ushın. Aynanı hár kúni shama menen 30 min ǵa alıp qoyıń, tuqımlar izǵarlanbawı ushın.

Tuqımlar kún boyı ıssıda tursa jaqsı ónip shıǵadı. 25 °C dan joqarı bolǵan temperature ideal esaplanadı. Birinshi japıraqları ósip shıqqannan keyın, úy temperaturasi jeterli.

Joqarı temperaturanı uslap turıw ańsat, eger túbekti ıssı radiatr ústine qoysańız. Sonıń ushın jańa tuqımlardı eń jaqsısı qısta egiw jaqsilaw, ısıtıw máwsimi waqtinda.

Biziń jaǵdayımızda avakado jeterli dárejede tez ósedi. Sizde biyikligi 1 metr átrapinda bolǵan shoxli terek 2 jıl dawamında ósedi.

Avakado miywelerin biziń jaǵdayımızda ósiriwdiń ilahi joq. Biraq házir olardı magazinda tabiw qıyın emes. Tilekke qarsı, magazinnen satıp alınǵan miyweler tuqımlarınan ósimlik ósire almaysız (olardiń ósip shıǵıw imkaniyatı dım tómen, sebebi miywelerdi shiykiley terip aladi).

Avakado dúnya júzi boyınsha eń azıqqa bay miywe esaplanadı. Energetik muǵdarı 100 gr qabıǵına 840 kJ ǵa teń (salıstırıw ushın: banalar 355kJ, mango 215, papay 180, pomidorlar 90, qıyar 0,64). Ol 5–32% terige jeńil sińdiriletuǵin may quramına iye hám kosmetikanıń qimbatli tiykarǵı quramı bolıp esaplanadı. Ximiyalıq quramına qarasaq bul miywe esaplanbaydı, biraq sonda da usi toparǵa kiritedi.

Kóbinshe oni shiyki halında isletiledi. Onı bóleklep, limon sokına qosıp duz yamasa shópler qosıp, qasıq penen jelinedi. Keyingi sanda avakado sonda ápiwayi receptler tabasiz.

««« Aldıńǵı maqala: Piyazlardı hám ósimliklerdi egiw

Dúyshembi 14.12.2009 12:31 | Baspa | Ekzotikalıq ósimlikler, Ósimliklerdi ósiriw usılları