Ájayıp velvichiya (Welwitschia mirabilis) – tiri qazılmanı óstiriń

Ájayıp velvichiya yaki ózine tán (Welwitschia mirabilis) eski ósimlik bolıp esaplanadı, házirgi waqıtta Atlantika okeanınıń jaǵalarında, shóldiń kishi bólimlerinde hám Namibiyanıń qubla Angolalarında ósedi. Bul terek bolıp, bir kórinisten buǵın ulıhma usamaydı. Pútin ósimlik jumalaq tamırınan hám eki qaptalında ornalasqan bolıp, hár saparı ósetuǵın, eki oralǵan uzınlıǵı 2,4 m ge shekem bolǵan lentalardı esletip, velvichiya bir pútin taslandı quramın qaldıradı. Gáp ósip shıǵatuǵın ultanlar haqqında bolıp, mudamı ósiwdi ettiretuǵın isleri qurıp qaladı hám ıdırap ketedi.

Sonıń ushın velvichiya pútkil ómiri dawamında (miywe beriw waqtında da) ósimlik ósiwshi dárejede jaylasqan boladı, ósimlikler dúnyasına bul derek. Velvichiya eki uyalı ósimlik bolıp, tuqımlarınıń payda bolıwı ushın eki ósimlik zárúr – nar hám moda. Gúlleri shaqa (iyne bawırlı terekler yamasa sagoǵa usas) ishinde jaylasqan bolıp, tap bawırlarınıń qoltıǵınan shıǵıp turǵanday. Moda shaqası pisip jetiliskennen keyin ajıratıp ketedi hám úlken bólimindegi jeńil samal menen alıp ketiletuǵın tuqımların azat etedi. Filogenetikalıq tárepten ol ósimliklerdiń eski toparına kiredi – gnetovli (Gnetopha), iyne bawırlarınıń jaqın joldası. Gnetovlilarǵa úsh júdá hár qıylı áwlad kiredi gnetumlar (Gnetum) – lianaǵa uqsas ósimlikler úlken shekeleri pútkil bawırları menen, efedra (Ephedra) – butalar hám tek bir velvichiyalar.

Velvichiya ataması Sloveniya botanigi Friedrich Welwitsch atı menen atalǵan bolıp, onı 1860-jılı ashqan, ol Namibiya mámleketlik gerbinde sáwlelengen.

Velvichiya shólistannıń ekstremal shárayatlarında da ayrıqsha dárejede adaptaciya qıladı. Ol ulıwma jawın-shashınǵa shıdamlı, oǵan okeannan keletuǵın duman jetkilikli boladı. Onı ósiriwde bunı inabatqa alıw kerek. Ósiriwde áwmetsizlikke ushırawınıń tiykarǵı sebeplerniń biri kereginen artıq suw quyıw hám keyin ósimliktiń shiriwi bolıp tabıladı. Sonıń ushın tuqımların qumlı shaǵal substraktqa (dánlarınıń ólshemi 2–5 mm), substratta artıqsha ıǵallıq saqlanıp qalmawı kerek, ósiriwde jalǵız suw astı tası esaplanadı. Velvichiyanı suwǵarıw yamasa teke shashıratıw júdá abaylılıq penen orınlaw kerek. Tuqımların jibitip qoyǵannan bir wápteden keyin ónip shıǵadı. Ósimlikti arqa ayna qaptalında ósiriw múmkin. Onı ósiriw dawamında qattı sabırlılıq etiw kerek, sebebi ósimlik ásten ósedi, bul haqıyqıy tiri Dinozavr. Eger siz oǵan kerekli qurǵaq jaqtı jay menen támiyinleseńiz, ol álbette jaqsı rawajlanadı.

««« Aldıńǵı maqala: Biz dán qońızlarına qarsı gúresemiz Keyingi maqala: Hind atshı Pongamia pinnata »»»

Shiyshembi 29.9.2009 21:26 | Baspa | Ekzotikalıq ósimlikler