Kalimantan mangosy, Kasturi - Kasturi (Mangifera casturi)

Kalimantan mangosy (Mangifera casturi) nemese jergılıktı atauy Kasturi – Kasturi, biıktıgı şamaly 10–30 m tropikalyq ağaş. Ol ösetın aimaq şağyn, tek ğana Oñtüstık Barneodağy (Ündıstan) Bandjarmasin aumağynda kezdesedı. Qazyrğy uaqytta zañsyz ağaştardy kesu arqasynda ol tabiğatta joğalyp kettı. Bıraq ol özınıñ dämdı jemıster üşın älı de ösırıledı.

Kalimantan mangosynyñ (Mangifera casturi) jemısterı mangonyñ basqa türlerımen salastyrğanda qışkene bolady. Ärqaisy jemıstıñ salmağy 50–80 gramm. Şikı jemıstıñ tüsı jasyl, bıraq pıskende, olardyñ tüsı külgın reñkısımen qonyr nemese külgın-qara bolady. Tüstıñ gammasy mangonyñ türın anyqtau üşınde mañyzdy (M. casturi). Mangifera casturi 3 tırkelgen türı bar: Katuri (Kasturi), Mangga Kuban (Mangga Cuban) jäne Pelipisan (Pelipisan). Kasturi (Kasturi) – özınıñ hoş iıstıñ arqasynda eñ tanymalysy. Al Mangga Kuban (Mangga Cuban) jäne Pelipisan (Pelipisan) jiı ärtürlı sorttarğa bölınedı. Bıraq Kaustri sekıldı hoş iıstı Pelipisan (Pelipisan) kezdesse, ony Kasturi (Kasturi) gibridıne jatady degendı bıldıredı. Onyñ statusyn anyqtap belgındıru üşın älı talai zertteu ötkızu kerek.

Kalimantan mangonyñ jemısterı (Mangifera casturi), Borneo, İndoneziia

Işkı jūmsaqy qyzğylt sary, al qūrylymy talşyqty, erekşe hoş iıstı. Kasturidy Mangomen (Mangifera indica), salystyrsa, Kasturi jemısı ondai dämdı bolmağanymen küştırek, jūmsaq hoş iısı bar.

Kalimantan mangosy jemısınıñ bölşegı (Mangifera casturi), Borneo, İndoneziia

Kasturi (Kasturi) Oñtüstık Barneoda jäne onyñ körşı aimaqtarynda öte tanymaly. Onyñ hoş iısı sondai jağymdy bolğan soñ, jemıs tūraly eskı än bar: “Seharum kasturi, seindah pelangi, semuanya bermula.” ol: “O, Kasturi sekıldı hoş iıstı, kempırqosaq sekıldı ädemı. Būl mahabbat özınıñ saparyn bastaidy. ” degen mağynany bıldıret.

Zañsyz ağaş kesu osy türdıñ tabiğatta joğaluyna äkeldı. Qūrylys ağaşy köp bolğany soñ, Kalimantan Mango ağaşy joilyp ketu qaupınde. Būl ağaşty jergılıktı tūrğyndar baqtarynda nemese şağyn şaruaşylyğynda şekteulı ösıredı.

Basqa jemıs tropikalyq ağaştarmen salystyrğanda, jäi ösu qasiettı arqasynda, Kalamantan mangosy İndoneziianyñ ülken plantatsiialarynda ösırılmeidy. Kalimantan mangosynyñ plantatsiialaryn tek ğana keibır aimaqtarda (Mataraman (Mataraman) oblysynda, Bandjar (Banjar) jäne Bandjarsamin (Banjarmasin) audandaryndağy keibır jerlerınde) kezdesuge bolady. 1980 jyly Mataramana tūrğyndary mangony şekteu kölemde egızıp körgen. Bırınşı jemısterdı olar 2005 jyly jinai bastady. Jemısterı mol bolğanymen, ol suranysty qamtamasyzdandyrylmağan.

Kalimantan mangosynyñ qoldanuy tek ğana jemısterımen jäne ağaşymen şekteledı. Dıñgegınıñ diametrı 1 metr bolğanymen, bandjardar (Oñtūstık Borneonyñ ışkı jäne jağalaudağy jerlıktı ietnostar toby) ağaştyñ jäi ösetın üşın tek ğana jemısterın qoldanuğa beiımdı. Sondyqtan bandjarlar ağaş öñdeuşın sapasy bırdei nemese joğary basqa ağaştardyñ türlerın tañdaidy. Ağaş biık bolğany soñ, jemısterdı jinau üşın qol jetkızu oñaiğa soqpaidy. Jerge tüsken jemısterdıñ sapasy tömen bolady.

Jemısterdı şikıdei nemese djem Kasturi retınde öndırılgen türınde paidalanuğa bolady. Bıraq ony ösıruşıler özderı paidalanğan soñ, jemısterı saudada sirek kezdesedı. Mangodan daindalynğan piure, konfitiur nemese – dodol (dästürlı pechene) sekıldı basqa da önımderdı daiyndauğa bolady. Bıraq būl önımder köp suranysqa ie bolğan soñ sirek kezdesedı, olar bandjarlardyñ süiktı jemısterı. Jemıster bır şama qymbat bolsada, özınıñ ğajap dämı üşın bandjarlardyñ arasynda qaşanda sūranysqa ie bolady.

««« Aldyńǵy mátin: Parajubaea torallyi palmasy Kelesi mátin: Mangony ūryqtardan ösıru »»»

Juma 15.1.2010 18:35 | Qağazğa basu | İekzotikalyq ösımdıkter