Tañğajaiyp velvichiia (Welwitschia mirabilis) – tırı qazbany ösırınder

Tañğajaip velvichiia nemese erekşe velvichiia (Welwitschia mirabilis) būrynğy zamannan kele jatqan ösımdık, qazırgı kezde ol tek ğana Atlantyq mūhittıñ jağasynda, Namibiiada, Angolanyñ oñtüstıgınde şektelgen aumaqtyñ şölınde ösedı. Ol bır qarağanda ağaşqa tıptı ūqsamaidy da. Ösımdık bır domalaq dıñ-tamyrdan jäne üzılmei ösetın 2 japyraqtan tūrady. Japyraqtary ūzyndyğy 2–4 metr, 2 şalys lentağa ūqsas, sondyqtan velvichiia qoqsyq üime sekıldı. Bylaişa aitqanda, japyraqtary köktei beredı, üzılmei ösıp aiağy jağynda bobarap qūryp jatady.

Sondyqtan velvichiia ömır boiy (tıptı jemıs bergen kezınde de), köktep kele jatkañ kezeñıde bola beredı, būl ösımdıkter älemınde erekşe jağdai. Velvichiia ekı ūialy, sondyqtan ūryqtary paida bolu üşın ekı ösımdık kerek – atalyqpen analyq. “Gülderı“ tüiın ışınde ornalasady (qylqan japyraqtylar nemese sagovniktarda sekıldı), japyraqtary qūystañ şyqqan siiaqty. Analyq tüiınder pısken soñ ydyrap qoptegen jenıl, auamen taraityn dänderdı bosatady. Finogenetikasyna qarasaq olar būryñğy zamannan kelejatqan ösımdıkterdıñ gnet (Gnetopha) tobyna jatady, qylqan japyraqtylarğa jaqyn tūys. Gnet tobyna bır-bırıne öte alys 3 tūqym jatady: gnetumder (Gnetum) – ülken şetterı bütın japyraqtary bar lianağa ūqsas ösımdıkter, iefedra (Ephedra) – būtalar jäne jalğyz velvichiia.

Velvichiia, ony 1860 jyly aşqan Fridrih Velvich (Friedrich Welwitsch) qūrmetıne atalğan, ol Namibiia memlekettık tañbasynda beinelengen.

Şöldıñ qatal jağdaiyn velichiviia öte jaqsy ikemdelıngen. Oğan jauyn-şaşyn müldem qajet emes, ösımdıkke mūhittan tūmandarmen keletın dymda jetedı. Ony ösırgende osyny este saqtağan jön. Eñ köbınde qaterge aqeletın mol suaru, sondyqtan ösımdık şırıp qalady. Sondyqtan, substratta artyq su qalyp tūrmau üşın ūryqtardy graviily-qūmdy substratqa ekken jön (qūm tastar mölşerı 2–5 mm). Suarğanda, odan jaqsysy jäi su sepkende baiiau bolu qajet. Ūryqtar sulanğan soñ bır jūma ışınde şyğady. Ösımdıktı oñtūstık jaqtağy tereze aldynda ösıruge bolady. Ony ösırgende şydamdylyq kerek, öitkenı ösımdık öte aqyryn ösedı, būny naqty dinozavr deuge de bolady. Egerde Sız ony jeteldı qūrğaq aşyq jermen qamtamasyz etseñız, ol Sızden köp jasaidy ekenıne kümänımız joq! 

««« Aldyńǵy mátin: Bız avokado ösıremız Kelesi mátin: Bız dän qoñyzdaryna qarsy küresemız »»»

Juma 25.12.2009 12:45 | Qağazğa basu | İekzotikalyq ösımdıkter