Nan ağaşy Artocarpus odoratissimus
Ontūstık-Şyğys Aziia jäne Tynyq mūhittyñ araldarynan şyqqan Nan ağaşy (Artocarpus) tuystyğyna tūt tūqymdastyñ (Moraceae) mängı jasyl tropikalyq ağaştardyñ 60 türı jatady. Ol figa ağaşymen (Ficus) tuystyğy bar. Naqty nan ağaşy (Artocarpus altilis) eñ tanymaly jäne eñ jiı ösırıledı. Osy tuystyqqa basqa da bırneşe jemıs būtalarmen ağaştar jatady, mysaly: Kädımgı Artokarpus (Artocarpus communis), (Jabaiy) şempedak (Artocarpus integer), Jekfrut (är-türlı japyraqtı nan ağaşy) (Artocarpus heterophyllus) jäne Marang nemese tarap (Artocarpus odoratissimus).
Berılgen maqalada bız sirek tanymal Borneo (İndoneziia) aralynan şyqqan Artocarpus odoratissimus türın ūsynamyz. Bıraq jerlıktı halyqtyn mūqtajdyğy üşın ol körşı elderde de (Malaiziia, Tailand, Filippiny) ösırıledı. Öz jerınde ol: Atau, Keiran, Loloi, Madang, Marang, Pi-ien, Pingan, Tarap, Terap, Hanun sampalor (Atau, Keiran, Loloi, Madang, Marang, Pi-ien, Pingan, Tarap, Terap, khanun sampalor) dep atalady. Bıraq osy aimaqtyñ şetınde ony müldem tanymaidy deuge bolady. Tabiğatta ol qūmdy topyraqta, teñız jağalauynan ekınşı kezektegı ormandarda, teñız deñgeinen 1000 metrge deiın biıktıkte ösedı.
Ösımdık biıktıgı 25 metrge deiın jetedı, japyraqtardyñ ūzyndyğy 16–50 sm, enı 11–28 sm. Ol bırüilı, sondyqtan jemıstı jalğyz ösımdık özı jaratu mümkın. Jemıstıñ türı jūmyrtqağa tärızdes, bet jağy jasyl, ūzyndyğy 16 sm, enı 13 sm. Salmağy 1 kilogrammğa juyq. Jemıstı pısırıp te, şikıdei de jeuge bolady. Ärqaşan jegen aldyna jemısterdı temperaturalyq öndeumen zalalsyzdandyru kerek. Ontūstık-Şyğys Aziia tūrğyndary üşın nan ağaştary mañyzdy tağam ielementı. Jemıs jūmsağy aq-qarly, öte tättı, söldı, hoş iıstı, dämı näzık, durianğa ūksas (Durio, älemde eñ jağymsyz iıstı jemıs), bıraq odan erekşelıgı jağymsyz iıstı taratpaidy.
Artocarpus odoratissimus nan ağaşy ūryq arqyly köbeiedy. Jañadan alynğan ūryqtardyñ öngıştıgı jaqsy, olar bır apta ışınde önıp şyğady. Bızdıñ Barneo aralynda ūryqtardy zertteu nätijesıne qarağanda, 3 apta ışınde ūryqtardyñ öngıştıgı tolyq joğalady. Sondyqtan ūryqtardy dereu, eñ jaqsysy qūmdy, ötımdılıgı jaqsy topyraqqa egu kerek. Vegetativtık köbeitu (qalamşamen, telumen) oñdai tabysqa jetkızbeidı. Nan ağaşy aurulardan, ziiankesterden sirek zardap şegedı.
Tropikada paida boluyna bailanysty, būl tür aiazğa şydamsyz. Eñ tömengı temperatura 7 oS-tan tömen tüspeuy kerek. Būl bızdıñ jağdaiğa äkelgende, ony ne paterde, ne köşethanada ösıru kerek.
