Алманы ийик сыяктуу өстүрүү

Рынок экономикасы абдан көп өзгөрүштөрдү алып келди. Алардын бири чарбачылык өндүрүшүнүн интенсификациясы. Бул рыноктагы биздин өндүрүүчүлөрдүн арасында өндүрүштүн эффективдүүлүгүн жана атаандаша ала тургандыгын жогорлатууга жол көрсөтөт. Чарбачылыкта, өстүрүү үчүн колдонулган аянттын андан дагы натыйжалуу колдонуу умтулуусунда, бул интенсификация узун дарактардын башынан жана бадалдардан кыскараактарга өтүүнү билдирет. Кыска баштуу дарактарды өстүрүүнүн албетте көп жакшы тараптар бар. Жумушту жеңилдетет жана жемиштин сапатын жаны деңгээлге көтөрөт. Алмалардын арасында кыска баштуу дарактардан жапыз болуп өскөн дарактар, “келбеттүү ийик”, “абдан келбеттүү ийик”, “күндүү ок” (solar axe) ж.б. саналат. Ыңгайлуураак жана көбүрөөк колдонулгандардын арасынан “келбеттүү ийик ” формасындагы дарак саналат.

“Келбеттүү ийик” ири өндүрүшкө жана бакчаларга саналган өстүрүлүүчү форма болуп саналат. Заманбап отургузулган дарактар жана бадалдардын көбүнчөсү дал ушул формада өстүрүлөт. Көбүнчө бул алма, алмурут жана башка жемиш түрлөрүнө (алча, кара өрүк, карагат, шабдалы ж.б.) колдонулат. “Келбеттуу ийик” дарак баштары менен алмалар эң көп 2, 2 – 2, 5 м-ге чейин өсөт. Бул узундулук жөнөкөй кароо жана түшүм чогултууну билдирет. Туура кароодо эң аз 80% жемиш жерден эле чогултулуш керек. Практикада бир катарда дарактардын аралыгы 0,8–1,2 м, катарлардын аралыгы колдонулган машинага карата 2,5 – 3,5 м болот. Буга карата бир гектарга 3000–3500 даракты отургузса болот. Мындай отургузуш мүмкүн болуш үчүн үрөндөрдү чабал өскөн же эң көп орточо өскөн сөңгөктөрдө отургузсаңыз болот. Алманын стандарт болгон сөңгөгү М9 болот, башка сөңгөктөр да бар, мисалы: J-TE-E, F, G, H, J-OH-A, M27, MM106. Чабал өскөн сөңгөктөрдү жана алардын кичинекей / болжолу менен 30–40 см тереңдиги менен/ тамыр системасы болгондуктан таяныч конструкция жана суугаруу системаны куруш керек. Акациядан жасалган тосмо же бетон мамылар стандарттык болуп саналышат. Аларга үч катар 60, 120 и 180 см узундукта болот зым чоюлат. Бул конструкция дарактардын жулунуп кетпесине, сабактарды жана дарактын баштарын өсүп келе жатканда жана алмага толуп турганда байлоого керек. Суугарып жатканда көбүнчө тамчыланып суугарылынат. Бул суугаруу абдан натыйжалуу, анткени дароо эле тамырларга таасир кылат жана бул түр менен дарактардын жерин кошумча семиртсе болот. “Келбетту ийиктин” негизги артыкчылыгын кээ бир пункт менен айта алабыз:

• жөнөкөй кам коруу – минималдуу кесүү башка түрлөргө карата, жерден эле чогулта аласыз, жөнөкөйрөөк жана эң негизгиси натыйжалуу коргоо,
• бай түшүм – мындай дарактын башынан 40 – 50 т/г түшүм аласыз, кээ бир түрлөрүндө андан да көп болушу мүмкүн,
• түшүмдөрдүн жогору сапаты – бул форма менен түзүлгөн эң ыңгайлуу күндүн жарыгынан, түшүмдөр андан да түстүү, андан да тегиз жана бышкан болушат, камтылган заттардын катышы эң жакшы.
• бат түшүм берүү – чабал өскөн бутактар жана дарактын башын түзүлүүсү натыйжада түшүм берүүгө бат кирет. Көбүнчө дарактар жемиштерди биринчи жылы эле алышат. Толук түшүм берүү 3–4-жылы болот.
• жогору натыйжа жана акча каражаттын кайрылып келиши.

Отургузуучу материал катары биз бир – эки жылдык дарактарды колдонобуз. Алар жөнөкөй жана бутак формасында же пайда болуп калган өнүмү менен болушу мүмкүн. Биз аларды классикалык жол менен отургузабыз, бирок терендигине өзгөчө көңүл бурулуш керек. Кыйыштыруу жери отургузулгандан кийин эң аз 10 см жердин үстүнөн болушу керек. Бул жол менен биз кыйыштын таасиринен жана түрдүн алмашып кетеринен сакталабыз.

Дарактын башын кескенде жана форма бергенде, биз дарактын соңку формасы жөнүндө ойлонушубуз керек. Анткени туура кам коргондо жана дарактын башына туура форма бергенде гана дарактын негизиндеги өсүү жана түшүм берүүнүн физиологиялык принциптерин колдоно алабыз.

Бунун максаты 2 – 2,5 м узундук сабакты өстүрүү. Ал сабакта анча-мынча туура спираль формасында башка бутактар жайгашкан. Аларда түшүм алып келген бутактар бар. Сабактын өсүп кетишине эч бир уруксат бербеңиз. Бул тең салмактуулукту абдан бузат, анын негизги формасын, бул тамактануу заттарды тура эмес кетирип жана күчтүн кереги жок жакка корото баштайт. Дарак өмүр бою пирамида сыяктуу формасын сакташ керек, бул күндүн нурун эң ыңгайлуу ала алат. Негизги кесиш сөңгөктө болжолу менен 80–90 см топурактын үстүндө болот. Эгерде жак бутакта өсүш бар болсо, биз аны кеспейбиз жана кыскартпайбыз. Сабакты акыркы бутактан 30–40 см өйдө кесебиз. Бул дарактын күчүнө жана бүтүн абалына караланат. Жакын вегетативдик убакытта даракто өйдөңкү 30 см –де жан бутактар пайда болот. Аларды былтыркы жылдай эле, кышында кесип коёбуз. Сабакты эң жогорку бутактан 30–40 см ылдый кесебиз, бутактарды кыскартпайбыз. Зыян келтирилген жана жолтоо болгон бутактарды бүтүн кесип салабыз. Керектүү узундукту алганга чейин, жыл сайын биз ушугундай кылабыз. Чоң дарактарга тазалаган гана кесиндини колдонобуз. Ал менен ашыкча бутактарды алып салабыз, кесинди менен бутакты бир деңгээл ылдый кесебиз. Оруу, зыян келтирилген, жолтоо болгон бутак жана жан бутактарды кесип салыңыз. Эң маанилүүсү бутактарды кыскартпоо. Анткени бул кереги жок бутактоого, бутактардын калыңдашына жана тамактануу заттардын чыгып кетүүсүнө алып келет.

Калган кам көрүү башка дарактардын формасынын кам көрүүсүндөй эле. Жердин семиртүүсү, суугаруу, оруулардан жана курт-кумурскалардан сактоо, жемиштерди сорттоо сапатына абдан маанилүү. Биз бүт сорттордун түрлөрүн колдоно алабыз. Бирок ар бир сорттун өзгөчө талаптарын да санаш керек. Мисалы, отургузуп жаткатда ар бир узун дарактарда түшүм берген сортко индивидуалдуу мамиле кылыш керек («Рубин», «Рубинола», «Богемия», «Богемия Гольд» ж.б.). Алар жоон кроналарды пайда кылышат жана бутактарын кесип туруш керек. Ошондуктан аларга эрте жайкы өсүштү жайлаткан жана түшүмдү көбөйткөн кесиш жана башка операциялар ыңгайлуу болот.

Цитат: Комжик, M. (2002): Алманы ийик сыяктуу өстүрүү. Биздин өсүмдүктөр 1/2002. компл. 3. КПР Словакия.

««« Кийинки макала: Индиялык бук Pongamia pinnata Мурунку макала: Баштарды жана өсүмдүктөрдү отургузуу »»»

Жума 19.11.2010 18:21 | Басып чыгаруу | Өсүмдүк өстүрүү үчүн инструкциялар