Welwitschia mirabilis – ku cala nto ye pila
Welwitschia mirabilis ki simela se si zwelela
kwakale sesi hula mwa sibaka se sinyinyani kwa likamba la liwate la Atlantic mwa
Namibia ni kwa Mboela wa Angola. Welwitschia mirabilis ki kota, nihaike
kuitalima lwa pili haibonahali cwalo. Simela kaufela sinani kota iliñwi ye
kuswani foku shoshelanga matali amabeli – a bonahala inge mihala ye mibile ye
kokonyani ye tataukile mwa matuko. Welwitschia mirabilis ibonahalanga inge
sikutu sa manyalala!
Pelekelo 23.12.2023 20:19 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Ku Hulisa Simela sa Marsilea quadrifolia
Simela sa (Marsilea quadrifolia) si hula mwa mezi mi malatli a sona a bonahala inge makoto. Ki simela sesinde, sa bukabali.
Simela se sinani mihala ye mitelele, inge mihala ya makatulo. Matali a cimbukile fa mezi a hulanga ku zwelela ku yona mihala yeo. Matali ao a ikabanga hane, ku bonahala inge makoto. Hamu zwisa mihala yeo mwa mezi, ku bonahalanga teñi tukoto (inge Manawa a manyinyani). Ki mona mo ku zwelelanga mihala yeo. Simela se simela mwa mezi a sa bubi, a nunezwi, mwa mafasi kaufela kwandaa South America.
Pelekelo 23.12.2023 20:19 | Ku printa | Mezi ni limela ze hula mwa mezi
Kota ya kwai ye bizwa Nicotiana glauca – kota ya mwa malibela ye buheha!
Kota ya kwai (Nicotiana glauca)
Takazo ya batu yakuba ni lika zenca, ze sa ipumanelwi ki ye tuna. Kacwalo balimi ni bona ba batanga ku cala lika zenca mwa masimu a bona – limela zeba sina babañwi. Kacwalo fa musika wa limela ku fumanehanga lika zenca ka silimo – kuli balimi baba nyolelwa nto yenca ba ifumane. Mifuta ye miñwi ya kota ya kwai yeo haika fitiswa fa musika ika kona ku ipumanelwa ki balimi kaufela honafa!
Pelekelo 23.12.2023 20:17 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Simela sa Lotus sa kwa India (Nelumbo nucifera)
palisa ye bizwa Lotus ya kwa India.
Lotus ya kwa India (Nelumbo nucifera) ki simela sesi buheha sesi mela mwa mezi, sa matali a matala a cimbukile fa mezi. Lipalisa za teñi ze ikeza bufubelu hanata li hulanga fa mitai ye ombokile lisentimita lisikai fahalimwa mezi.
Palisa Lotus ya kwa India i ingiwa kuba palisa ye kenile mi Ma-Budha ba itusisanga yona mwa milapelo. Simela kaufela sa ciwa; nihaike hañata lipeu ni mibisi ya teñi (rhizomes) hañata li beiwanga mwa lico kwa Southeast Asia. Lotus ya kwa India ikona ku calwa mo li calelwanga zeñwi za mwa mezi za munko o munde. Mutu haa ziba hande mwa ku icalela, ki palisa ye bunolo hahulu ku cala!
Pelekelo 23.12.2023 19:59 | Ku printa | Mezi ni limela ze hula mwa mezi
Tii ya kwa Chaina – Mu icalele tii ya mina!
Lipeu za tii
Maliha asika fela kale, mulimi kaufela u nahana ze ka caliwa mwaha o tatama. Kana ku mi belanga bunolo ku cala tomato, paprika ni kyukamba? Kana mu bata ku cala lisili? Ze zwa kusili? Mu bona cwañi muhupulo wa ku itimela tii ya mina unomwaha?!
Pelekelo 23.12.2023 19:56 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Ku cala lipeu za Mango
Kuli mube ni likota zende, mu cale lipeu zesazo zwa kwa kota. Mu li ombeke mwa mezi a mufutumala o eza 20–25 °C lihola zepeli ku isa ku ze 6.
Pelekelo 23.12.2023 19:55 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili, Ketelelo ya mwa ku calela limela
Kalimantan Mango, Kasturi (Mangifera casturi)
Kalimantan Mango (Mangifera casturi) kapa Kasturi kamo izibahalela ki kota ye hulanga ku fita fa limita ze 10 kuisa 30 ye fumaneha mwa sibaka sesi nyinyani fela sa Banjarmasin Mboela wa Borneo (Indonesia). Mazazi a haifumanehi mwa naheñi kabakala kuli ifelile ku lemakiwa. Kono hanata isa caliwanga kwa sibaka seo kabakala kuli litolwana za teñi li munati.
Pelekelo 23.12.2023 19:53 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Mango yakwa Indonesia
Fragrant Mango (Mangifera odorata)
Mwa sooli sa Borneo kwa Indonesia ku fumaneha mifuta ye 34 ya Mango (Mangifera) ye imelelanga fela. Kono buñata bwa yona mifuta yeo ituha ituhela ku fumaneha kabakala ku lemakiwa hahulu kwa likota. Mifuta ye miñwi, ye cwale ka Kalimantan Mango (Mangifera casturi) yona mane haisa fumaneha mwa mushitu.
Pelekelo 23.12.2023 19:52 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Cherimoya (Annona cherimola)
Mazazi a miselo ye sweli ku iswa mwa Yuropu kuzwa kwa linaha ze futumala ki ye makaza. Ni konile ku leka muselo wa cherimoya niku utwa mo u utwahalela. Haufumanehi mwa masintolo a miselo kono ka nzila yeñwi, ituha ifumaneha!
Pelekelo 23.12.2023 19:50 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Nzalu ye kona ku mela mwa libaka ze hazelanga Rhapidophyllum hystrix (Needle Palm)
Rhapidophyllum hystrix
Rhapidophyllum hystrix ki yeñwi ya mifuta ya nzalu ye kona hande ku mela mwa libaka ze hazelanga. Mwa lubasi lo lwa Rhapidophyllum ku fumaneha fela mufuta ulimuñwi. Nzalu yei imelela fela kwa Mboela-Upa wa Amerika. Kono kabakala kuli ikona ku mela mwa libaka zenata, koku futumala ku fita fa 20 °C, icalwa hahulu mwa lifasi kaufela, sihulu mwa Yuropu.
Kota ye bizwa Indian Beech Pongamia pinnata
Pongamia pinnata
Kota ya Indian Beech Pongamia pinnata (mabizo a mañwi: Honge, Pongam, Panigrahi) ki kota yenani matali nako kaufela, ya butelele bobu mwahalaa 15 ni 25, mi imwa lubasi lwa Fabaceae. Ki ye tuna, yena ni mapalisa a masweu kapa amafubelu. Isimuluha kwa India, kono icaliwa hahulu kwa South-East Asia.
Pelekelo 23.12.2023 19:46 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Zaku ezisa bucwañi bobu pumilwe?
Haiba mu lata lwanda lolunde, lolu lobezi hande, kaniti mwa pumelanga bucwañi bwa mina kamita. Kono hape ku puma bucwañi hañata ku tahisa bucwañi bobu pumilwe bobu sina musebezi. Balimi babañata ba yumbanga fela bucwañi bwa bona. Ni komokanga hahulu batu baba yumbanga fela cwalo mununo o cipile kakufitisisa!
Mwa ku bulaela bukokwani bobu bizwa bean weevil?
Ni sepa kuli bukokwani bobu bizwa bean weevil habu tokwi ku taluswa. Ki kokwani ye eza limilimita ze talu kuisa ku zene, ye fumanehanga nihaiba mwa kicini.
Bukokwani bobu nyinyani boo bu kenanga fokunani peu kaufela. Mane Manawa kaufela anani bona – ibe Manawa a matuna – broad bean weevil (beetle), Manawa a manyinyani – pea beetle, bunawa bobusisani – lentils beetle, nia calwa mwa gadeni – garden broad bean beetle kaufela.…
Breadfruit Artocarpus odoratissimus, Marang
Lubasi lwa Breadfruit (Artocarpus) lunani mifuta ye 60 ya likota ze sa tutulehangi matali za Moraceae (lubasi lwa mulubeni kapa lubasi lwa feiga). Li fumaneha kwa Mboela Upa wa Bucabela ni mwa lioli za liwate la Pacific. Breadfruit (tolwana ye li sinkwa) iswana hahulu ni Ficus (likota za feiga). Mufuta wa Breadfruit ye limiwa hahulu ki Artocarpus altilis. Likota zeñwi ze cwale ka Artocarpus communis, Artocarpus integer (Cempedak), Artocarpus heterophyllus (Jackfruit, Nangka) ni Artocarpus odoratissimus (Marang) ni zona li wela mwa lubasi lwa Breadfruit.
Pelekelo 23.12.2023 19:37 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Ku cala makoto ni lipeu za lipalisa
Mu zwise makoto ni lipeu za lipalisa ze mu amuhezi mwa mukotana mo li inzi, mu li beye mwa muluti mazazi a mabali kapa a malalu. Mwa kona hape ku li cala honafoo fela ni ku li buluka mwa muluti mazazinyana kuli lisike za natiwa ki lizazi.
Pelekelo 23.12.2023 19:31 | Ku printa | Ketelelo ya mwa ku calela limela
Kiwano – Cucumis metuliferus
Miselo ya Kiwano ya lisentimita ze mwahalaa 10 ni 15 cm ibonahala inge maolonji. Iwela mwa lubasi lwa kyukamba. Miselo ya teñi inani manaka fa makapi mi ibonahala inge silwaniso. Mikamba ya muselo kiye mitala mi hañata inani litoze ze telele ze fita fa limilimita ze 5 kuisa 10. Nihausika buzwa kale, muselo wateñi ki omutala.
Pelekelo 23.12.2023 19:30 | Ku printa | Limela ze zwelela kusili
Mwaku pumela hande lwanda lwa mina?
Kuli mube ni lwanda lolunde, mutokwa ku puma hande bucwañi. Hakuna simela sesika bonahala hande inze si potolohilwe ki lwanda lolu oma!
Musika pumela kale bucwañi, mu hupule taba ye – bucwañi bu tokwa ku pumiwa ibato ba licika. Bucwañi bwa lisentimita ze 6 bu lukela ku pimiwa ku fita fa lisentimita zene. Butelele bobunde bwa lwanda ki kusa fitelela lisentimita zetalu. Kulu puma hahulu lu kana lwa oma. Lwanda haselu pumezwi lu tokwa mezi a likani (ibe 10–15 lita ya mezi fa sibakanyana).
Ku Cala Lwanda Lolunca
Mwa Yuropu, nako yende yaku cala lwanda lolunca kappa ku ekeza kwa lwanda ki kukala ka May kuisa June. Haiba matabula hakuna hande pula, nako yende ikana yaba July.
Kota ya Khasi Pine (Pinus kesiya)
Khasi Pine (Pinus kesiya) ki kota ye hula kabubebe ya kwa Asia, yeo hañata isa fumanehi mwa libaka lisili. Likota za teñi hañata liezanga butelele za limita ze 30 ku isa 35 ni bukima bwa mita iliñwi. Mutai ni mutai u banga ni mitai ye milalu – mi mutai ulimuñwi uezanga lisentimita ze mwahala 15 ni 20. Miselo ya zona (ya mutopo) iezanga lisentimita ze 5 kuisa 9 mi bubeke buezanga lisentimita ze 1,5 kuisa 2,5.
Pelekelo 23.12.2023 19:25 | Ku printa | Limela ze hula mwa libaka ze bata
NOVODOR FC Ilwanisa Likombombo leli ca makwili la kwa Colorado
Hani sepi kuli ni tokwa ku talusa mwa butungi kaza likombombo leli ca makwili la kwa Colorado (Leptinotarsa decemlineata) kakuli batu kaufela ba ziba za kokwani ye tuna ye sinya hahulu makwili ye mi haikoni ku shwa ku sina milyani. Mi hape hakuna ya ziba kuli businyi bwa yona bu kona ku feliswa cwañi.
Ku Cala Mbowa ya fa makwati (Pleurotus ostreatus)
Mbowa ye bizwa Oyster mushroom, yona ye melange fa makwati (Pleurotus ostreatus) mazazi a iatile kufita mbowa ya luli (champignon mushroom)! Haibapanyiwa ni mbowa yeñwi, mboya ya yeo kiyende kakuli yona haikoni ku hakanyiswa ni ye bulaya ye bizwa “death cap” (Amanita phalloides).
Nzalu ya Parajubaea torallyi (Palma Chico, Muselo wa nzalu wa mwa malundu a kwa Bolivia)
Parajubaea torallyi ki nzalu ye buheha ye zwelela kwa South America. Kono haicaliwangi ki balimi baba pila habo yona, kwa Bolivia, kabakala kuli peu ya teni ki ye tuna (mi ku izamaisa kwa tula)
Ihulanga kwa Bolivia, mwa misindi ye omile, ye maluli ya limita ze 2700–3400. Kacwalo mufuta wow a nzalu ki ona unosi o hulanga mwa libaka ze lumbile. Hañata haku futumalangi ku fitelela 20 °C mi hañata busihu kwa hazelanga. Maliha (July ni August), kwa batanga kufita fa –7 °C mi pula ifafazanga fela ku eza limilimita ze 550.
About KPR
Mu kandeke ze mu fitile ku zona mwa musebezi wa ku cala limela. Mu ñole litaba kaza bulimi, limela, ku cala limela, ni cwalo cwalo, ni ku li hatisa ma puo ya mina mwa hatiso ya luna ya Botanix! Mu lu ñolele.
Category: Kaufela Bucwañi Bukokwani Ketelelo ya mwa ku calela limela Limela ze hula mwa libaka ze bata Limela ze zwelela kusili Linzalu Mbowa Mezi ni limela ze hula mwa mezi