Xushqadli urchuq shaklida olmani o‘stirish
Bozor iqtisodiyotining rivojlanishi o‘zi bilan ko‘plab o‘zgarishlar olib keldi. Shulardan biri qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish intensifikatsiyasi bo‘ldi, ishlab chiqarish effektini ko‘tarishga va bozordagi ishlab chiqaruvchilar raqobat bardoshlilgiga yo‘naltirilgan. Bog‘bonchilikda o‘stirish uchun maydondan effektiv foydalanish, bu intesifikatsiya daraxtlarning baland kronidan tortib eng past bo‘talarga o‘tish deganidir. Pastroq kron daraxtlarni o‘stirish garovsiz ko‘plab foydaga ega, ishni yengillashtiradi va mevabibg sifatini yangi darajaga qo‘yadi. Olmalarda pastroq kronli darxtlari nomoyondalari bo‘lib past o‘suvchi daraxtlar hisoblanadi “xushqomad urchuq”, “super qomadli urchuq” , “quyoshli o‘q” (solar axe) va boshqalar. Perspektivli va foydali bo‘lib “qushqomad urchuq” shaklidagi daraxt xisoblanadi.
“Qushqomad urchuq” o‘stiriladigan shakl xisoblanib, katta ishlab chiqarish, bog‘lar uchun ham atalgan. Ko‘plab zamonaviy daraxtlarni ekish va bo‘talarni o‘stirish aynan shu shaklda o‘stirilayapti. Asosan olmalilarda va nokda, boshqa mevalarning turlarida ham ishlatish mimkin (gilosrada, olxo‘rilarda, smarodinalarda, shaftolilarda va shunga o‘xshash). Olma kron bilan „xushqomad urchuq“ uzog‘i bilan 2,2–2,5 metrgacha o‘stiriladi. Bu balandlik oddiy parvarishni va xosilni yig‘ishni taxmin qiladi. To‘g‘ri parvarish qilganda minimal 80 % mevalar to‘g‘ri yerdan yig‘ilish kerak. Quyuq ekinni o‘z navbatida tor interval orqali qilamiz, amaliyotda daraxtlar orasida qatorlar 0,8–1,2 metr masofada ishlatiladi, qatorlar mexanizatsiyaning ishlatilishiga bog‘liq bo‘lib bir-biridan 2,5–3,5 m ga ajratilgan. Bu o‘znavbatida gektarga 3000–3500 dona daraxtlarni ekishni o‘z ichiga oladi. Shunday quyuq ekinlar bo‘lishi uchun ko‘chatlarni ekish zarur, nimjon o‘sadigan yoki maksimum o‘rta o‘suvchi payvandlarda o‘stirilganlari. Olmada M9 payvand standart bo‘lib xisoblanadi, boshqa payvandlar ham bor, masalan: J-TE-E, F, G, H, J-OH-A, M27, MM106. Kuchsiz o‘suvchi payvand va ularning mayda/ taxminan 30–40 sm chuqurligiga/ tomirli sistemasi bilan shuningdek zaruriy tayanch konstruksiya va namlik sistemasining qurilishiga bo‘g‘liq. Akatsiya yoki beton stalbalaridan qilingan reykalar standart konstruksiya xisoblanadi, bularga 3 qatorli balandligi 60–120 va 180 sm po‘lat sim tortiladi. Ushbu konstruksiya daraxtlarning qiyshayishiga qarshi tayanch bo‘lib, shunigdek u o‘rta shoxlarni va kronni shakllanishida bog‘lanadi, yana olmalar bilan qoplangan tanasini bog‘lash uchun. Sug‘orish uchun tomchi sug‘orishdan foydalaniladi, juda ham samarali xisoblanib, bevosita tomirlariga ta‘sir qilib uning yordamida qo‘shimcha o‘g‘itlash mumkin. „Xushqomadli urchuq“ ning asosiy foydalarini bir necha punktlarda xulosa qilishingiz mumkin:
- oddiy parvarishlash – minimal kesish klassik shakllar bilan taqqoslaganda, yig‘im to‘g‘ri yerdan oddiyroq, asosiysi esa samaraliroq ximoya,
- mo‘l hosildorlik – bir kronli daraxtlardan 40–50 t/g hosil yig‘ish mumkin, ayrim navlarida undan ham yuqori
- mevalarning yuqori – ideal yorug‘lik sharoiti tufayli, ushbu shaklningh paydo bo‘lishi bilan mevalari to‘yimli rang olishadi, tekisroq va pishgan, tarkibidagi oziqaviy moddalar juda yaxshi
- tez mevaga kirishish – payvandlangan kuchsiz o‘sadiganlari va kronlarni shakllantrish usullari natijasida tez meva beradi. Ayrim daraxtlar birinchi yilda ham meva berishadi. Meva berish 3–4 yilga kelib boshlanadi.
- yuqori samaradorlik va molyani qayta ta‘minlanishi
Ekin materiali sifatida biz bir yillik va ikki yillik o‘simliklardan foydalanamiz. Ular oddiy tomirlarda tarqalib ketish yoki oldingi yosh daraxtlarga ega bo‘ladi. Biz ularni klassik usul bilan ekamiz, faqat tayanchni ekinning chuquriga qilish kerak. Emlangandan keyin ekin kamida 10 sm yuqorida bo‘lishi kerak. Bu bilan payvandning kuchsiz ta‘siri saqlanib qoladi, shuningdek biz navning o‘zgarib ketishidan qochamiz.
Kronni kesishda va shakl berishda biz daraxtning oxirgi shakli haqida o‘ylashimiz kerak, to‘g‘ri parvarishlangan va shakllangan kronni fiziologik o‘sishning va meva berish prinsipida to‘liq ishlatish ushbu daraxtning yashab ketishini ta‘minlab beradi. Maqsad baland tanasini 2–2,5 m o‘stirish xisoblanib, shunda kron karkasining qolgan shoxlari ko‘proq yoki kamroq to‘g‘ri spiralda joylashadi. Unda meva beradiganyosh avlod bo‘ladi. Karkas shoxlarini o‘sib ketishiga yo‘l qo‘ymang. Bu o‘z navbatida daraxtning tengligini, uning shaklini buzadi va foydali oziqaviy moddasini va kuchini bo‘lishga olib keladi. Daraxt butun umri davomida piramida simob shaklini saqlab qolishi kerak, quyosh nurini ideal tarzda ushlab olish uchun.
Asosiy kesish tanani tuproqdan 80–90 sm ga kesishda xulosa qilinadi. Agar nihol oldingi yosh avlod ko‘rinishiga ega bo‘lsa, biz uni kesmaymiz va o‘rab qo‘ymaymiz, tanani taxminan oxirgi shoxdan yuqoriroq 30–40– sm kesamiz, daraxtning umumiy holatiga va tuzilishiga bog‘liq. Yaqin vegetatsiyon davrda daraxt yuqorisida 30–40 sm ga yangi shoxlar paydo qiladi, bular qishda o‘tgan yilgidek kesiladi. Tanani 30–40 sm ga eng baland har tomonga tarqaladigan joydan kesamiz, shozlarini o‘rab qo‘ymimiz. Zararlangan va halaqit berayotgan shoxlarini kesib tashlaymiz. Shunday qilib har yili qilamiz, kerakli balandlikga yetguncha. Voyaga yetish yoshida daraxtga yangi tozalaydigan kesmalar ishlatamiz, shu yo‘l bilan kerakli shoxlarini chetlashtiramiz, kesmalar bilan tanani pastda joylashgan shoxlar qatoriga o‘rab chiqamiz, zararlangan va kasal shoxlarni shuningdek xalaqit beradigan va payvand qilish kerak bo‘lgan o‘simlikdan yovvoyilashib ketmasligi ushun shoxlarni chetlashtiramiz. Shoxlarni o‘rab chiqish zarur emas. Bu xoxlamagan tarqaladigan joylarga, shixlarning kengayib ketishiga va mevalarga zarar bo‘lin oziqaviy moddalarning oqib ketishiga olib keladi.
Keyingi parvarish boshqa o‘stiriladigan shakldagi daraxtlardek bo‘ladi. Asosiysi o‘g‘itlash, sug‘orish, kasalliklardan va zararkunandalardan himoya qilish, shuningdek mevalarning sifati uchun mevalarni saralash qilish zarur. Taqdim etilgan navlardan esa haqiqatda biz hamma navlarni ishlatishimiz mumkin. Biroq alohida navlarning mahsus talablarini xisobga olishimiz kerak. Masalan, ekish jarayonida navlarda yakka tartibda yondashish kerak, meva beradigan katta daraxtlarga Rubín, Rubinola, Bohémia, Bohémia Gold va boshqalar. Ular keng kronlar tashkil qilishadi va shoxlarning “siyraklashtirish” tendensiyasiga ega bo‘ladi. Shuning uchun ularga erta yoz kesmalar omadli qo‘llaniladi va boshqa operatsiyalar o‘sishni kechiktirish va hosildorlikni orttirish qaratilgan
Maqola: Komžík, M. (2002): Xushqomadli urchuq shaklida olmani o‘stiramiz. Bizning o‘simliklarimiz 1/2002. kompl. 3. KPR Slovakiya
««« Oldingi tekst: Tamaki Nicotiana glauca – balkonli manzarali o‘simliklar Keyingi text O‘simliklarni urug‘lardan o‘stirish ko‘rsatmasi »»»
payshanba 24.9.2009 06:57 | chop etish | Ekzotik o‘simliklar
KPR o‘zini tanishtiradi

O‘simliklarni o‘stirish va ko‘paytirishda o‘z ish tajribalaringiz bilan bo‘lishing. Joriy web-saytga o‘z fikr-mulohazaringizni yozib qoldiring.